Hebben is niet altijd ‘houwe’

De discussie over roofkunst is zo oud als de weg naar Rome, maar lijkt, nu Frankrijk bereid is kunstobjecten terug te geven, urgenter dan ooit tevoren.

In Buitenhof zag je aan het zure gezicht van de directeur van het Allard Pierson Museum dat hij helemaal geen zin had om kunst terug te geven, maar als beschaafd mens de discussie wel op een redelijke manier moest voeren. Intussen draaide hij om de hete brij heen.

Als heel jonge museumbezoeker vroeg ik me al af hoe die mummies en maskers in het Rijksmuseum van Oudheden verzeild waren geraakt. Ze stonden immers mijlenver af van de potscherven en pijlpunten die uit de polders opgedolven waren. De Romeinen zijn hier geweest, maar de Egyptenaren?

In de loop der jaren verbaasde ik me steeds meer over de enorme uitheemse cultuurschatten die in musea in Londen, Parijs en Berlijn te zien zijn: soms waren complete tempels herrezen. En altijd dacht ik: wat zullen ze daar in bijvoorbeeld Griekenland of Turkije van vinden? Daar hadden ze er vast geen toestemming voor gegeven dat hun cultuur door schatgravers werd afgevoerd. Het antwoord op de vraag of dit soort kunst terug moet, had ik voor mezelf dus allang beantwoord.

Van alle uitheemse kunstschatten moet worden vastgesteld of het diefstal was. Net zoals eerder naar de herkomst van zogenaamde ‘nazikunst’ werd gezocht. Alle voormalige koloniale  machten, dus ook Nederland, hebben dus een probleem. Als vastgesteld wordt dat de kunst geen aankoop of cadeautje was, moet zij aan de eigenaar of het land van herkomst worden teruggeven.

Andere oplossingen zijn uit den boze. Tijdelijke restitutie, replica’s. Vervang het woordje ‘kunst’ door wat voor bezittingen dan ook en het kolderieke wordt duidelijk. ‘Wij hebben uw auto gejat, maar u mag hem wel af en toe lenen.’ ‘Uw dure horloge houden we, maar hier is een replica. Daarop kunt u de tijd ook zien.’ Het zou pure arrogantie zijn, vanuit eenzelfde koloniale instelling. Je kunt ter onderwijzing van de (jongere) museumbezoeker ook replica’s voor je eigen museum laten vervaardigen.

Ik begrijp dat teruggave zuur is. Iets wat lange tijd in jouw bezit is, voelt als van jou. Bovendien geloof ik oprecht dat het de museumdirecteuren om de culturele waarde en schoonheid van de stukken gaat. Ook hun angst dat de kunst in een onstabiel land beschadigd of verloren kan raken, is gegrond, gezien allerlei precedenten. Mij zweven steeds de gruwelbeelden uit Syrië voor de geest waar beelden met mokers werden stukgeslagen. Dus ik ben blij dat heel wat Syrische kunst door het British Museum wordt bewaard.

Het valt ook te hopen dat het nodige in West-Europese musea te zien blijft; het is ook het culturele erfgoed van de mens in het algemeen. Onze Hollandse meesters hangen ook over de hele wereld. Maar als er sprake was van plundering hebben Westerse musea er eenvoudigweg geen recht op.