Geen auteur die de afgelopen tijd zo de lucht in is gestoken als Anjet Daanje. NRC-criticus Thomas de Veen had Het lied van ooievaar en dromedaris wel zes van die ordinaire ‘ballen’ willen toekennen en vond het boek ‘wijzer’ (Huh?) dan De ontdekking van de hemel. Kees ’t Hart van De Groene meende dat het boek met kop en schouders boven de rest uitstak en dat Daanje zich kon meten met klassieke schrijvers als Nabokov en Flaubert. Volgens Volkskrant-recensente Wilma de Rek was Daanjes boek ‘zo geweldig goed dat het alle schrijvers in de omgeving ervan laat verbleken tot kleine krabbelaars’. Na al die superlatieven keek niemand ervan op dat Daanje zowel de Boekenbon Literatuurprijs als de Libris Literatuurprijs won. Om deze literaire reuzin kon geen jury heen. Gelukkig bleef de schrijfster haar bescheiden zelf.
Ondanks alle loftuitingen en prijzen heb ik weinig zin om het boek te lezen, behalve dan om te toetsen of deze terecht zijn. Maar daar ga ik geen zevenendertig euro aan uitgeven (waarom is er nog geen goedkope editie?). De fragmenten die ik her en der las getuigden niet bepaald van stilistische brille, zoiets zie je snel. Een complexe structuur (elf novellen en evenveel perspectieven) levert niet meteen een beter boek op. En wordt dit boek misschien gehypet omdat het door een vrouw geschreven is en over vrouwen gaat? Er valt tenslotte nog een hoop in te halen.
Ik besloot twee van de bij voorbaat kansloze Libris-genomineerden te lezen die mij op voorhand wél aanspraken.
Yves Petry
Yves Petry ken ik allesbehalve als een krabbelaar. Sterker nog: hij behoort tot de beste stilisten van onze literatuur. Ook Overal zit mens; een moordfantasie is ijzersterk geschreven. Het is een messcherp portret van de huidige tijd waarin de mens als soort centraal staat. Petry hekelt de makkelijke, nageprate meningen van de in de vele talkshows optredende ‘opiniemakelaars’ die slechts de massa – en hun ijdeltuiterige zelf – willen behagen. Hoofdpersoon Kasper is daarentegen een individualist, een bosingenieur die zich in zijn container midden in het bos letterlijk uit de wereld heeft teruggetrokken. Juist hij merkt de desastreuze gevolgen van menselijk handelen op de natuur.
Omdat in deze tijd alleen een individuele daad nog indruk kan maken besluit Kasper zo’n mediafiguur – ook nog eens zijn ex-partner – te liquideren. Waar het hem om gaat is ‘de kwaliteit van zijn motieven’, die hij op zijn ‘breinwandelingen’ verkent. Mails van en aan zijn zus Eva en haar dochter Céline zorgen voor extra nuance. Overal is mens is een boek dat elk cliché mijdt (en op de hak neemt, zoals dat van de homo die zich in zijn seksuele identiteit wentelt). Door de scherpte, zwartgalligheid en krachtige volzinnen doet de roman aan het werk van Jeroen Brouwers denken.
Donald Niedekker
Een shortlist kan licht op een onbekende schrijver schijnen en dat doet die van de Libris-Prijs in het geval van Donald Niedekker, die al meerdere titels op zijn naam blijkt te hebben staan. Wat mij meteen opviel bij deze andere krabbelaar was zijn lyrische, beeldende stijl. In een prachtig ritme wordt het relaas verteld van een anonieme dichter (!) en opvarende van het schip waarmee Willem Barentsz eind zestiende eeuw op Nova Zembla strandde. Na zijn dood begraven in het ijs komt deze bard door de ontdooiende permafrost langzaam weer tot leven. Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost is behalve een poëtisch, ook een filosofisch boek en een krachttoer van de verbeelding.
Met andere woorden: beide schrijvers hadden de Libris Literatuurprijs met gemak verdiend. Petry won hem trouwens al eens met De maagd Marino (2010). De recensenten blijken de ware kleine krabbelaars. Dat boek van Daanje koop ik wel als het in de ramsj ligt.